لوگو امرداد
شهر «دقیانوس» را از یاد نبریم

غبار فراموشی بر شهر کهن جیرفت

شهر تاریخی و کهن جیرفت که به شهر«دقیانوس» نامدار است به دست فراموشی سپرده شده و نزدیک به یک دهه است که کاوش های باستان شناسی در آن انجام نگرفته و کارهای پژوهشی آن، متوقف شده است.

به گزارش اَمرداد، سرچشمه های تاریخی و جغرافیای تاریخی از جیرفت با نام یکی از شهرها (:ولایت) در بخش بندی های کشوری آن روزگار چیزی برابر با شهرستان امروزی و مهم کرمان یاد کرده اند. به نگر (:نظر) می رسد که شهر جیرفت در سده ی پنجم مَهی (:قمری) به درستی، نیمِ جنوبی شهرستان کرمان تا دریا را در برمی گرفته و دارای همه ی شهرهای کنونی جنوب استان و نیز میناب و بندرعباس می شده است. در واقع، تا سال 1355 خورشیدی نیز، چنین بخش بندی ای، منهای شهرهای جای گرفته در استان هرمزگان، همچنان وجود داشته و در همین سال با جدا شدن کهنوج از جیرفت و تبدیل آن به یک شهر نوین، منطقه ی جنوب استان به دو شهر بخش بندی شد.

بر پایه ی کاوش های باستان شناختی، مرکز این کوره (:شهر) یک محوطه ی باستانی است که نزد بومیان به «شهر دقیانوس» و یا « کَلِنگی» نامدار است. این محوطه در بازه ی (:فاصله) اندکی از شهر امروزی جیرفت، در روستای ” بهجرد پایین ” جای گرفته است.

شهرقدیم جیرفت

نخستین فصل کاوش های باستان شناختی در محوطه ی باستانی شهر کهن جیرفت نامدار به شهر دقیانوس، در اِسپندماه سال 1381 خورشیدی به سرپرستی بانو حمیده چوبک آغاز شد. این کاوش ها تا سال 1388 دنباله یافت. اما در این زمان تنها چهار فصل کاوش های باستان شناختی بیشتر انجام نگرفت. کاوش ها در پنج منطقه از شهر به همراه گورستان شهر در پایان بخش باختری (:غربی) آن انجام گرفت. این بخش ها در برگیرنده ی : بازار و گرمابه، ارگ در سمت جنوب خاوری (:شرقی) بازار، مسجد در سمت خاور بازار و منطقه ی صنعتی در سمت جنوب باختری بازار (یک سازه با حوض و نقشه ی شگفت انگیز که کاربرد آن روشن نشد و یک کوره ی سفال پزی).

به گونه ی کلی شهرهای قدیمی ایران در گذشته به چندین کوی (:محله) بخش بندی می شده اند. هر شهر دارای یک مرکز و هر کوی دارای یک یا چند مرکز کوچک بود. سازمان کالبدی شهرهای قدیمی ایران بر بُنیادهایی استوار بوده است که براین پایه اند، پیوند میان عنصرهای مجموعه در برگیرنده ی مرکز شهر و مرکز کوی ها (:محلات) به وسیله ی یک رشته فضاها و عنصرهای پیوند دهنده.

در نتیجه ی کاوش های باستان شناسی بخشی از شهر از زیر خاک بیرون آمد که از اتاق های کوچکی با پستوها و انباری ها و دکان هایی رو به فضای باز، فضای باز سنگ فرش شده ای در سمت جنوب این اتاق ها (حجره ها) وجود دارد که درست بخشی از یک میدان گاه کوچک است. به دست آمدن گذرگاه های شمالی – جنوبی و خاوری – باختری در آن بخش، این اِنگاره (:فرضیه) را پیش می کشد که شهر دارای کوی های به هم پیوسته با بافت متراکم بوده است. همچنین در سمت شمال این بخش، مانده های (:بقایا) یک گرمابه به دست آمده که دارای بخش های گوناگونی همانند بینه، سربینه، تون، خزینه و اتاق پاک سازی بوده است.

ارگ کهن شهر جیرفت : در بازه ی نزدیک 200 متری جنوب خاوری گرمابه و بازارچه یک گُستره ی (:محدوده) مستطیل شکل وجود دارد که باستان شناسان گمان می برند این بخش وابسته به ارگ شهر است که اندازه ای نزدیک به 400 در 450 متر داشته است. این بارو در نگاره های (:تصاویر) ماهواره ای به خوبی دیده می شود. در این بخش، سه کارگاه کاوش باز شد که نتیجه ی کاوش در آن ها نیز، نشان دهنده ی کاربرد نظامی است که از جمله یک اتاقک کوچک نگهبانی با دیواری کمانی دار (:قوس دار) و دیواری ستبر با پی سنگی بسیار استوار که چه بسا بلندای زیادی داشته است. آثار سفالی این کارگاه ها بیش تر وابسته به خمره های نگهداری آب و خوراک و آوَندهای (:ظروف) پخت و پز است و از گونه ی اشیای خانگی و روزانه نیستند.

کوره ی سفال پزی : وازده ها، جوش های کوره، توپی ها و سه پایه های در پیوند با فعالیت تولید و پخت سفال، در گستره ای بیش از یک کیلومتر در نیمه ی باختری محوطه، پراکنده است. این شواهد به همراه بسترهای آب، لایه های رسوبی گِل مناسب برای سفال گری که نشانه هایی از برداشت در آن ها دیده می شود، همه و همه بیانگر وجود کوره های ساخت و تولید سفال در این بخش از محوطه دارد. در بازه ی نزدیک به یک کیلومتری جنوب باختری بخش بازارچه و گرمابه، دو چاله ی کَند و کاوهای غیرمجاز کَنده شده که با نگرش به دیوارهای ذوب شده ی آن، در جایگاه کوره هایی جای گرفته است.

گورستان : گورستان شهر دقیانوس در پایان بخش باختری شهر جای گرفته است. آرمان از کاوش در گورستان، نجات بخشی آن از عواملی همانند کَند و کاوهای غیرمجاز و هموارسازی مکان گورستان برای پدیداری باغ ها و زمین های کشاورزی بوده است که آن را تهدید می کند. از همین روی، در بازه ی سه کیلومتری باختر گرمابه، یک کارگاه باز شد. هفت گور در نتیجه ی کاوش در این کارگاه به دست آمدند که می توان آن ها را بر بنیاد جنس مصالح به کار رفته در ساخت و مِهرازی (:معماری) آن ها به دو دسته بخش کرد، گورهایی که با آجر و به گونه ی بسامان (:منظم) ساخته شده اند و گورهایی که با قلوه سنگ های بزرگ و به گونه ی نابسامان ساخته شده اند. روی سطح یکی از این گورها با سنگ ریزه های ریز سپید رنگ دیده شده که به نگر می رسد سطح این گور با آن سنگ ریزه ها فرش شده است.

مزگت یا مسجد : مسجد در بازه ی 340 متری شمال خاوری بازارچه و گرمابه جای گرفته است. با آن که، هنوز کاوش این مسجد به پایان نرسیده است، ولی با نگرش به شواهد به دست آمده، می توان نقشه و کارشیو کمابیش کاملی از آن به دست داد. بخش های این مسجد دارای ایوان یا گنبدخانه ای در سمت سوی پرستش (:قبله) که در آن مهراب ساخته شده، یک فضای رواق مانند با جوی آب کوچکی در میان آن، یک کف آجرفرش، فضاهای اتاق مانندی در سمت شمال رواق که به اَنگیزه ی پایان گرفتن فصل کاوش چیستی آن ها روشن نشد و به فصل هایی در آینده واگذار شد، یک صحن میانی با کف آجرفرش در سمت خاوری ایوان مهراب، یک صحن روباز با کف آجرفرش در سمت جنوب صحن میانی و گلدسته ای (:مناره) در بازه ی 10 متری جنوب ایوان مهراب. همچنین کارگاهی در بازه ی 40 متری جنوب باختری شبستان گشوده شد که به پیدایش گلدسته ی مسجد انجامید. باختر این گلدسته یک گذرگاه سنگ فرش با سوی شمال – خاور – جنوب باختر و پشت این گذرگاه، یک فضای مِهرازی دیگر به دست آمد که شاید فضای نشیمن (:مسکونی) بوده است.

بانو دکتر چوبک، سرپرست کاوش ها، ستون های این شبستان را با پایه ی مستطیلی، بدنه ی نیم بیضی، چیدمان آجرهای دوتایی و اندود ساروج و گچ، وابسته به سده ی سوم مَهی می داند و گمان می برد این مسجد همان مسجدی باشد که بر پایه ی نوشته های تاریخی، عمرولیث صفاری در جیرفت ساخته است و می افزاید : در دوره های گوناگون، دگرگونی ها و بازسازی هایی در کف و ستون های آن پدیدار شده است به گونه ای که بی گمان از این مسجد در دوره ی سلجوقی نیز، بهره برداری شده است.

شهر کهن جیرفت را از یادها نبریم                        

مارکوپولو، جهانگرد نامدار ایتالیایی نیز در سفرنامه ی خود از شهر تاریخی دقیانوس با نام یک شهر پرشکوه یاد کرده است. با این همه، به اَنگیزه ی دنبال دار نبودن کاوش های باستان شناسی، این شهر شکوهمند رو به فراموشی سپرده شده و بخش هایی از آن زیر باد و باران رو به نابودی است که جا دارد سرپرستان سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و پژوهشکده ی باستان شناسی کشور هرچه زودتر چاره ای برای آن بیندیشند.

شهر تاریخی و کهن جیرفت که به شهر دقیانوس نامدار است

شهر تاریخی و کهن جیرفت که به شهر دقیانوس نامدار است

کلنگی نام دیگر شهر تاریخی جیرفت است

کلنگی نام دیگر شهر تاریخی جیرفت است

نخستین فصل کاوش های باستان شناختی در جیرفت اِسفندماه سال 1381 خورشیدی به سرپرستی بانو حمیده چوبک آغاز شد

نخستین فصل کاوش های باستان شناختی در جیرفت اِسفندماه سال 1381 خورشیدی به سرپرستی بانو حمیده چوبک آغاز شد. 

فصل نخست کاوشهای جیرفت تا سال 1388 دنباله یافت

فصل نخست کاوشهای جیرفت تا سال 1388 دنباله یافت

غبار فراموشی بر شهر کهن جیرفت

غبار فراموشی بر شهر کهن جیرفت

بخش های کاوش شده‌ی جیرفت که با خشت پوشیده شده تا پابرجا بماند، ولی نیاز به ایجاد سقف و پوشش دارد

بخش های کاوش شده‌ی جیرفت که با خشت پوشیده شده تا پابرجا بماند، ولی نیاز به ایجاد سقف و پوشش دارد

بخشی از کاوش‌های جیرفت که به شوند نبود پوشش یا سقف فرو ریخته است

بخشی از کاوش‌های جیرفت که به شوند نبود پوشش یا سقف فرو ریخته است

درختچه ها و گیاهان هرز در درون بخش هایی از قسمت های کاوش شده‌ی جیرفت، روییده اند و نیاز به توجه مدیران به این امر است

درختچه ها و گیاهان هرز در درون بخش هایی از قسمت های کاوش شده‌ی جیرفت، روییده اند و نیاز به توجه مدیران به این امر است

شهر دقیانوس یا قدیم جیرفت

شهر دقیانوس یا قدیم جیرفت

شهر قدیم دقیانوس یا جیرفت کهن که تا دوردست ها دیده می شود و نیاز به چندین فصل کاوش دارد

شهر قدیم دقیانوس یا جیرفت کهن که تا دوردست ها دیده می شود و نیاز به چندین فصل کاوش دارد

نقشه محوطه باستانی شهر قدیم جیرفت که بر پایه کاوش های باستان شناسی آماده شده است

نقشه محوطه باستانی شهر قدیم جیرفت که بر پایه کاوش های باستان شناسی آماده شده است

فرتور از سیاوش آریا است.

0114

به اشتراک گذاری
Telegram
WhatsApp
Facebook
Twitter

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

تازه‌ترین ها
1402-12-28