نمایشگاه عروسک در گذر زمان

بی بی کگ در میان عروسک ها می‌درخشد

خبرنگار امرداد: مارال آریایی
1397-03-07
00:00

آیین گشایش نمایشگاه «عروسک در گذر زمان» با باشندگی هنرمندان، خانواده تیاتر عروسکی، میراث فرهنگی در مجموعه فرهنگی و تاریخی برج آزادی روز پنج‌شنبه سوم خردادماه گشایش یافت.
نمایشگاه «عروسک در گذر زمان» به بهانه بزرگداشت هفته میراث فرهنگی، روز جهانی موزه‌ها و برای هم‌دلی با عروسک‌ها و موزه عروسک‌ها برپا شده تا بتواند زمینه‌ای برای ایجاد موزه عروسک‌ها همراهی و همدلی بیشتری را یارا باشد.
اردشیر صالح پور فرنشین سازمان یونیمای در جایگاه اجرا کننده این همایش با بیت‌هایی از خیام آغاز سخن کرد:
«ما لعبتکانیم و فلک لعبت باز / از روی حقیقتیم نه از روی مجاز
بازیچه همی کنیم بر نطع وجود / افتیم به صندوق عدم یک یک باز
عروسک در باور ایرانیان تنها بازیچه نیست بلکه نشان‌گر فرهنگ است که هم‌سال کودکی و همراز بزرگ‌سالی است. گونه‌گونیِ سرزمینیِ عروسک‌ها نشان از آن دارد که این گوهره کوچک، زندگی بسیار گسترده‌ای دارد. بایستی ما این یادمان را پاس‌داری کنیم و بدین‌وسیله به کودکانمان انس و هم‌دلی را نوید دهیم زیرا عروسک‌ها می‌توانند بخشی از هویت ما باشند.»
دکتر علی‌اکبر صفی‌پور فرنشین بنیاد رودکی به‌عنوان نخستین سخنران به باشندگان خوش‌آمدگویی کرد و از کسانی که این نمایشگاه را برپا کرده‌اند سپاسگزاری کرد: «بخشی از بنیاد فرهنگی رودکی با عروسک‌ها گره خورده‌است و مایه خوشبختی ما است که در این حوزه کوشا هستیم. یک تالار ویژه با امکانات بالا به‌نام تالار فردوسی در مجموعه تالار وحدت در زمینه تیاتر عروسکی کار می‌کند. هر ساله ما بانی پدید آمدن یک اثر و اپرای عروسکی با همکاری کارشناسان این حوزه هستیم. موضوع برگزیده بیشتر حماسی و شخصیت‌های شناخته شده هستند. سال گذشته اپرای عروسکی خیام به اجرا در آمد و امسال دختر ترسا و شیخ صنعان در حال ساخت است.
سال گذشته فروردین ماه به‌بهانه بزرگداشت روز تیاتر، موزه عروسکی در تالار وحدت گشایش یافت و امروز هم نمایشگاهی برجسته با همکاری و هماهنگی کمیته ملی موزه ها (ایکوم)، مرکز هنرهای نمایشی وزارت ارشاد، سازمان یونیما، مرکز آموزش بنیاد رودکی، گنج‌خانه سینما ایران، گنج‌خانه اسباب‌بازی کاشان، دانشگاه تهران، مجموعه ماه‌گنج، سرای رهگشا، موسسه آوای طبیعت پایدار، پژوهشگاه میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، گنج‌خانه صلح سیار، گنج‌خانه عروسک ملل و کانون فکری و پرورشی کودکان و نوجوانان و دیگر مجموعه هایی که بخشی از عروسک‌های نفیس خود را به این نمایشگاه در برج آزادی آورده اند، سپاسگزاری می‌کنم.»
فرنشین بنیاد رودکی در پایان از باشندگی و پشتیبانی شهردار منطقه 9 سپاسگزاری کرد و گفت: بی‌گمان از هنگامه‌ی ورود «علی مفاخریان» توجه شهرداری به برج آزادی بیشتر و به پویایی این مجموعه کمک‌های شایانی شده‌است به‌اندازه‌ای که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در بازه شش ماهه دو بار از برج آزادی بازدید کرده‌است.»
اردشیر صالح‌پور در بخش دیگر برنامه گفت: « امیدواریم زمینه‌ای برای دیده شدن هر چه بیشتر عروسک‌ها فراهم شود توانایی‌های اجرایی‌شان بیشتر شناخته شود و عروسک‌های بی‌سرپناه و کارتون‌خواب مکانی ویژه پیدا کنند زیرا بسیاری از عروسک‌ها در کارتون‌ها، پستوها و آرشیوها پراکنده بودند.
عروسک‌ها جزو میراث ملی ما هستند برخی به‌اندازه‌ای نفیس هستند که از سازمان یونیمای جهانی درخواست دارند دست‌کم نگاره عروسک‌ها برایشان فرستاده شود.
بسیاری از عروسک‌ها پیش از انقلاب با همکاری فرخ غفاری کنش‌گر فرهنگی و ژاک فلیکس از استادان برجسته تیاتر عروسکی جهان با شناخت کامل شمار بالایی عروسک از برجسته ترین گروه های عروسکی جهان خریداری کردند که شوربختانه امکان بودنشان پیدا نشد و استاد غریب پور ودیگران تا کنون به بهانه‌هایی در بازه زمانی کوتاه نمایشگاه‌هایی برپا کرده‌اند؛ امروز نیز بسیاری از عروسک‌ها در نمایشگاه برج آزادی در برابر دید همگان قرار گرفته است.»
وی افزود: «همکاری که امروز در این موضوع صورت گرفته بسیار ارزشمند است چنان‌چه میراث فرهنگ بازآرایی (:مرمت) عروسک‌ها را رایگان انجام می‌دهد و بانو یزدی که در آفت‌زدایی عروسک‌ها بسیار کوشش کرده‌اند. ایرج محمدی، بانو جدیکار و بانو پرویزی که به عنوان مادر عروسک‌ها بسیار دلسوزانه کار را پیگیر است. کتاب «فرهنگ نمایش‌های عروسکی ایران» به نویسندگی پوپک عظیم‌پور به‌عنوان منبع اصلی برای شناخت عروسک‌ها به‌شمار می‌آید.»
سروده‌ای از نظامی گنجوی است که نشان می‌دهد لعبت و لعبت بازی به دوره ساسانیان بازمی‌گردد. صالح‌پور در این باره گفت: «یکی از منابعی که می‌توان میراثی بودن موضوعی را به اثبات برسانیم نمونه‌ای است که در ادبیات آن کشور اشاره شده باشد و خوشبختانه در ادبیات ما بسیار به لعبت، لعبتکان، لعبت‌باز، صنم، خیمه و خممیه‌شب بازی، بسیار نام برده شده‌است؛ مانند سروده‌ای از نظامی گنجوی دیرینگی عروسک را به دوره ساسانیان می‌رساند و می‌گوید بهرام گور شش‌هزار دستان ساز از هند به ایران آورد تا در کوی و برزن‌ها لعبت‌بازی کنند و دل مردم را شاد کنند.
شش هزار اوستاد دستان‌ساز / مطرب و پای‌کوب و لعبت‌باز
گرد کرد از سواد هر شهری / داد هر بقعه را ازان بهر
تا به هر جا که رخت‌کَش باشند / خلق را خوش کنند و خوش باشند.»
دو تن از دانش‌آموختگان دانشگاه تهران سیاوش ستاری و شهرزاد مبرهن به همراه فرزندشان که یک خانواده عروسکی هستند در این آیین به‌گونه افتخاری برنامه خیمه‌شب بازی اجرا کردند.
محمد حسن طالبیان معاون سازمان میراث فرهنگی کشور پس از شادباش هفته میراث فرهنگی و روز جهانی موزه، عروسک را پدیده‌ای فرهنگی با پیام‌های ویژه‌ای دانست و گفت: «میراث فرهنگی امروز چهره‌های گوناگونی به خود گرفته‌است به‌ویژه از زمانی که کنوانسیون 2003 به میان آمده‌اس هر روز موضع میراث ناملموس بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. عروسک تنها برای سرگرمی نیست بلکه یک پدیده فرهنگی و جابه‌جایی آن را نیز بر گردن دارد و گوناگونی فرهنگی هر کشوری را می‌شناسانند و در جای جای ایران عروسک‌ها به چشم می‌خورند.»
وی در ادامه افزود: «بایستی این پدیده فرهنگی گسترش یابد و پژوهش‌های بسیاری درباره آن صورت گیرد.
شماری از این عروسک‌ها تا سال 1397 ثبت شده است که در نمایشگاه هم برخی از عروسک‌های ثبت شده وجود دارند.
دوتوک از خراسان جنوبی روستای سلبیشه که نخستین عروسک بومی و دست‌سازی بوده که به پیشنهاد دفتر کودک و نوجوان پژوهشگاه در فهرست آیینی به ثبت رسیده
دوختولوک عروسک بومی استان هرمزگان وابسته به جزیره قشم روستای شیردراز، «لیلی بازبازک» به سه شکل و در سه استان خوزستان، چهارمحال بختیاری و لرستان به ثبت رسیده است.
چهارم عروسک «بوکه بارانه» از استان کردستان که برای آیین باران‌خواهی ساخته می‌شود. پنجم «مینابازی» عروسک نمایشی استان فارس، ششم «تکم» عروسکی به شکل بز چوبی برای آیین پیش‌بهاری استان اردبیل است. «لال‌بِهیگ» عروسک بومی استان چهار محال بختیاری و هشتمین عروسک «جُلّی» از عروسک‌های بومی استان یزد وابسته به ابرکوه، نهمین عروسک به ثبت رسیده «تادونه» عروسک بومی استان مازندران، «بی‌بی کُک» عروسک آیینی زرتشتیان استان یزد و یازدهمین عروسک «قوروچوق» عروسک آیینی ترکمن در استان گلستان یکی از استان‌های برجسته‌ای که در گوناگونی فرهنگی و تبارها زبان‌زد است. عروسک «چشم‌زخم» استان فارس است که در آن موضوعات پژوهشی بسیاری نفهته است. سیزدهم عروسک‌های قاشقی و آیینی روایت‌گری استان خراسان رضوی و چهاردهم عروسک «عار‌سو» عروسک سنتی کرمان است.»
دکتر احمد محیط طباطبایی، رئیس سازمان ایکوم و معاون پژوهشگاه میراث فرهنگی سخنران دیگر این همایش آرمان امسال ایکوم را بر پایه همیاری خواند و گفت: «یکی از ویژگی های برجسته این نمایشگاه نیز همیاری گوره‌های گوناگون است. کاری که بسیار دشوارتر از کار انفرادی است و بایستی همه نهادها برای آرمانی یک‌سان در کنار هم قرار بگیرند که بسیار نیکو و پسندیده است. بخش دیگری از نشان (: شعار) ایکوم نیز بهره‌گیری از فضای مجازی و امکانات نو است. عروسک بخشی از باورهای زندگی انسانی است و نگاره‌ تصویری است از زندگی که مفاهیم فرهنگی را به زمان های دیگر می‌برد.
فرنشین ایکوم افزود: «عروسک نوعی از رفتار مجازی است و حسنش به این است که رفتارهای اجتماعی را اصلاح می کند. در واقع عروسک مَجازِ زندگی حقیقی است و وجودش نشانه تندرستی جامعه است. موزه جایگاه بسیا مناسبی برای رفتارهای فرهنگی است و امیدوارم این نمایشگاه آغازگر حرکتی باشد که در سال آینده در موزه ای که ویژه عروسک ها باشد همگی آنها در کنار هم قرار بگیرند.»
هما جدیکار، سرپرست گروه نمایش عروسکی دانشگاه تهران با اشاره به سال‌روز آزاد سازی خرمشهر گفت که بسیار شادم از این‌که آزادی این عروسک ها با آزادی خرمشهر هم‌سو شده است. سپس با اجرای نمایشی ویژه همراه با عروسک‌های سایه ای از دل‌نگرانی‌های عروسک ها برای داشتن جایگاهی همیشگی و خارج شدن از انبارها و کارتن‌ها سخن گفت: «عروسک ها بخشی از میراث فرهنگی نا ملموس هر کشور هستند که همواره آیینه فرهنگ مردمان خویش بوده‌اند که نیازمند توجه ویژه هستند تا با نمایش گذاشته شدن، بتوانند پیام‌های فرهنگی و تاریخی خود را به مردم برسانند.»
در نمایشگاه عروسک در گذر زمان بیش از 150 عروسک نمایشی از مجموعه های بنیاد فرهنگی هنری رودکی، مجموعه عروسکی بهروز غریب پور، مرکز هنرهای نمایشی، موزه کاشان، دانشگاه تهران، موزه سینما، پژوهشگاه میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، موزه ماه‌گنج، سرای موزه رهگشا، موسسه آوای طبیعت پایدار، موزه عروسک های ملل و موزه سیار صلح و … برگزیده و به نمایش درآمده‌اند.
نمایشگاه «عروسک در گذر زمان» تا سیزدهم خرداد در مجموعه برج آزادی برپاست و دوست‌داران می توانند همه روزه به جز شنبه ها و روزهای سوکواری، ساعت‌های 9:30 تا 17 از آن بازدید کنند.